class 9 sanskrit chapter 6 question answer - Convex Classes
class 9 sanskrit chapter 6 question answer
Home 9 question or answer 9 class 9 sanskrit chapter 6 question answer

class 9 sanskrit chapter 6 question answer

by | Sep 5, 2025 | 0 comments

कक्षा 9 संस्कृत – पाठ 6: लौहतुला

📍 | Convex Classes Jaipur

अध्याय परिचय

“लौहतुला” पाठ एक प्रेरणादायक कथा है जो न्याय, कर्तव्य, और सत्यनिष्ठा के मूल्यों को उजागर करती है। यह कहानी एक श्रेष्ठी, एक वणिक, और एक लौह से बनी तुला के माध्यम से यह सिखाती है कि ईमानदारी और विवेक से ही समाज में विश्वास बना रहता है। संस्कृत भाषा में प्रस्तुत यह पाठ विद्यार्थियों को नैतिक शिक्षा और जीवन के आदर्शों से जोड़ता है।

class 10th crash course 2025-26
class 10th crash course 2025-26

Chapter Summary: लौहतुला

The story “लौहतुला” from शेमुषी भाग-1 teaches us the value of honesty, cleverness, and justice. A merchant loses his iron balance, and through a clever twist involving a rabbit and a royal court, truth prevails. This chapter is ideal for building moral reasoning and Sanskrit grammar skills.

NCERT Questions & Answers – In Table Format

प्रश्न 1: एकवाक्ये उत्तरं लिखत

क्रमप्रश्नउत्तर
(क) वणिजमूलस्य किं नाम आसीत?वणिजः
(ख) तुला केः प्रक्षिप्त आसीत?मुषकः
(ग) तुला की कुशा आसीत?लौहतुला
(घ) तस्य केन ह्रः इति वणिजः वदति?शशकः
(ङ) विवक्षायां तु ह्राणं कुत्र गत्वा?राजकुलम्

प्रश्न 2: संस्कृत में उत्तर दीजिए

क्रमप्रश्नउत्तर
(क) दशार्णस्य गृणिश्रवणं वाणीभ्यः किं दर्शयन्ति?एतत् स्वकीयं गृणिश्रवणं।
(ख) स्वदत्तं गृणिश्रवणं श्रेठी किमर्थं न ग्राहयति?सः तं पुत्रवत् मन्यते।
(ग) श्रेठी: गृणिश्रवणं कदा ग्राहयामास?स्नानान्ते।
(घ) पुनरागत्य श्रेठी: वाणीभ्यः किं अवदत?एषः गृणिश्रवणं मम पुत्रः।
(ङ) पुत्रस्य गृणिश्रवणं किमर्थं न ग्राहयति?एषः गृणिश्रवणं तातोपमः।

प्रश्न 3: वाक्य निर्माण

क्रमउत्तर
(क) वणिजः राजकुलं गत्वा न्यायं याचते।
(ख) श्रेष्ठीः स्नानाय गृणिश्रवणं उपसम्भृतवान।
(ग) वणिजः शशकं हरति।
(घ) राजा न्यायं दत्तवान।

प्रश्न 4: श्लोक पूर्ति

क्रमश्लोकांशपूर्ति
(क) धर्मो रक्षति रक्षितःधर्म एव हि रक्षति
(ख) सत्यं वद धर्मं चरसत्यं वद धर्मं चर

प्रश्न 5: व्याकरण विश्लेषण

शब्दविश्लेषण
वणिजःप्रथमा एकवचन
तुलास्त्रीलिंग, प्रथमा एकवचन
मुषकःपुल्लिंग, प्रथमा एकवचन
शशकःपुल्लिंग, प्रथमा एकवचन
राजकुलम्नपुंसकलिंग, द्वितीया एकवचन

प्रश्न 6: संधि एवं समास

शब्दसंधि-विग्रहसमास प्रकार
श्रेयोवाचश्रेयः + अवाचद्वंद्व समास
द्वावपिद्वौ + अपिद्वंद्व समास
पुरुषोऽयमितिपुरुषः + अयम्अव्ययीभाव
यथासङ्गतंयथा + सङ्गतंअव्ययीभाव
स्नानायोपसम्भृतंस्नानाय + उपसम्भृतंतत्पुरुष समास

प्रश्न 7 (अ): संधि से बने शब्द

शब्दसंधि-विग्रह
वाणीभयःवाणी + भयः
वृतान्तंवृत्त + अन्तं
समानार्थम्समान + अर्थम्
ज्ञालंज्ञा + अलं
प्रनामःप्र + नामः

प्रश्न 7 (ब): समस्तपद एवं विग्रह

समस्तपदविग्रह
स्नानोपकरणम्स्नानस्य उपकरणम्
गिरिगृहम्गिरिः गृहम्
धर्माधिकारीधर्मस्य अधिकारी
विभवहीनाःविभवेन हीनाः
neet crash course 2026
neet crash course 2026

FAQs – Based on Student Search Queries

प्रश्नउत्तर
लौहतुला पाठ का मुख्य संदेश क्या है?सत्य और न्याय से ही समाज में विश्वास बना रहता है।
लौहतुला किसका प्रतीक है?निष्पक्षता और न्याय का।
“स्नानोपकरणम्” किस प्रकार का समास है?तत्पुरुष समास।
“गिरिगृहम्” शब्द का विग्रह क्या है?गिरिः + गृहम्
श्रेष्ठी ने गृणिश्रवण को क्यों नहीं लौटाया?क्योंकि वह उसे अपना पुत्र मानने लगा था।

Extra Questions for Exam Preparation

प्रश्नउत्तर सुझाव
लौहतुला पाठ से हमें क्या शिक्षा मिलती है?ईमानदारी और न्याय की जीत होती है।
श्रेष्ठी ने वणिज के पुत्र को क्यों नहीं लौटाया?वह उसे पुत्रवत मानने लगा था।
“राजकुलम्” शब्द का प्रयोग पाठ में कैसे हुआ है?न्याय प्राप्त करने के स्थान के रूप में।
“तातोपम:” का अर्थ स्पष्ट कीजिए।पिता के समान।
पाठ में प्रयुक्त कोई दो समास उदाहरण लिखिए।धर्माधिकारी, स्नानोपकरणम्

निष्कर्ष: class 9 sanskrit chapter 6 question answer

“लौहतुला” पाठ ने न केवल विद्यार्थियों को ईमानदारी, न्याय और विवेक की महत्ता से परिचित कराया, बल्कि व्याकरणिक ज्ञान—संघटन, संधि, समास और शब्दरचना—पर भी गहन पकड़ दी। इस अध्याय के माध्यम से:

  • विद्यार्थियों ने कहानी के नैतिक संदेश को आत्मसात् किया और जीवन में सत्यता का पालन करने की प्रेरणा पाई।
  • भरपूर अभ्यास से समास एवं संधि के नियम स्पष्ट हुए, जो अन्य पाठों में भी मददगार सिद्ध होंगे।
  • प्रश्नो के उत्तर संरचित तालिकाओं में देखकर पुनरावृत्ति आसान और यादगार बनती है।

अगले कदम के लिए:

  • ऊपर दी गई अतिरिक्त प्रश्नों का अभ्यास करें और उत्तर स्वयं लिखकर जांचें।
  • शंकाओं के लिए कमेंट बॉक्स में पूछें—हम आपके हर सवाल का समाधान देंगे।
  • इस सामग्री को शिक्षकों, साथियों और परीक्षार्थियों के साथ साझा करें ताकि सभी लाभान्वित हो सकें।

अधिक NCERT समाधान, संस्कृत व्याकरण टिप्स, और परीक्षाफोकस सामग्री के लिए ConvexClasses.in पर नियमित रूप से विजिट करें। आपकी सफलता हमारी प्राथमिकता है!

Search

Recent Blogs

Talk to Our Expert


    This will close in 0 seconds